İrlanda | Blasket Adaları'nın Kayıp Dünyası

İrlanda'nın batı kıyısındaki Dún Chaoin: Balıkçı teknesiyle gezinti teknesi karışımı olan "Laird of Staffa"nın siyah botu bizi 180 nüfuslu bu köyün küçük iskelesinden alıyor. Kırmızı can yelekleri giyiyoruz ve Atlantik şiddetle dalgalanıyor. Kaptan, dümen odasındaki dümenin başında durmuş, açık denize doğru ilerliyor. Uzakta, engebeli ve ağaçsız ama yemyeşil bir ada beliriyor. İrlanda'nın tartışmasız en ünlü hayalet adası olan Büyük Blasket, beş kilometreden uzun ve bir kilometre genişliğinde. Geçiş elli dakika sürüyor, ama zamanda geriye doğru bir yolculuk.

İnsanlar birkaç yüzyıl boyunca burayı yuva bildiler. 20. yüzyılda bile, modern etkilerden tamamen uzak bir şekilde yaşadılar: radyo, elektrik veya akan su olmadan, dükkan veya zanaatkârların olmadığı, yalnızca her türlü meslekte yetenekli olanların hayatta kalabildiği bir adada. Sürekli fırtınalarla boğuşuyor ve açlık tehdidi altındaydılar. Ama bu tarih. Bugün burada artık kimse yaşamıyor; sadece birkaç terk edilmiş çiftlik temeli kalmış durumda. Adalar 1953 yılına kadar yerleşim yeriydi.

Ziyaretçi grubumuz Great Blasket'in mini iskelesinde karaya çıkıyor. Dişli yürüyüş botları şart. Kayalar denizden sıçrayan sularla ıslanmış, daha yukarıdaki çayır ise engebeli ve tavşan yuvalarıyla dolu. İskeleden hayalet köye 50 metrelik bir tırmanış gerekiyor. Bir zamanlar yerleşim yeri olan 30 evden bazıları yenilenmiş ve beyaza boyanmış. İkisi pansiyon, biri kafe, diğeri ise ada rehberlerinin konaklaması için hizmet veriyor. En ünlü ev, tarihi planlara göre yeniden inşa edilmiş. Ve tüm ziyaretçiler önce onu görmek istiyor.

Hayalet adadan gerekli okumalar

Balıkçı, çiftçi ve yazar Tomás Ó Criomhthain (İngilizcede Thomas O'Crohan) ada yaşamı hakkında burada yazmıştır. En ünlü romanı 1929 tarihli "Tekneler Artık Ayrılmıyor", İrlanda edebiyatının önemli bir eseri olarak kabul edilir. İrlanda'daki her çocuk bu romanı okulda zorunlu okuma olarak bilir. Annemarie ve Heinrich Böll tarafından Almanca da dahil olmak üzere sayısız dile çevrilmiştir. Nobel Edebiyat Ödülü sahibi ve İrlanda hayranı olan yazar, Achill Adası'nda yakınlarda bir tatil evine sahipti ve orada yaşamış ve çalışmıştır. Büyük Blasket'i ziyaret edip etmediği ise bilinmemektedir. Ancak güçlü ve canlı imgeleriyle Ó Criomhthain, Böll için gerçek bir sesti; tarih bilincinden yoksun savaş sonrası Almanya'sındakinden tamamen farklı bir ses.

Tomás Ó Criomhthain, 40'tan fazla roman ve kısa öykü bırakan ada şairlerinden sadece biri, ama kesinlikle en ünlüsü. Bu bir dünya rekoru; gezegenin hiçbir yeri, nüfusuna kıyasla bu kadar çok kitaba sahip değil. Bu eserlerden bazıları, Maurice O'Sullivan'ın "Deniz En Güzel Şeylerle Dolu: Bir İrlanda Biyografisi" gibi İrlanda edebiyatının klasikleri haline geldi.

Bugün, Blasket konutlarının kır taşı ve harçtan yapılmış kalan temelleri, mavi İrlanda gökyüzüne meydan okurcasına ve gururla yükseliyor. Buradan, yemyeşil tepelerin üzerinden, 200 metreden geniş bir kumsala, bir fok kolonisine ve koyu mavi Atlantik'e bakan manzara büyüleyici. 1916'da burada 25 aile, toplam 179 kişi yaşıyordu.

Duvarlara kazınmış aile hikayeleri

Sakinlerden birinin torunu Muireann Ní Chearna, terk edilmiş köyde bir tur düzenliyor. Adanın karşısındaki Dún Chaoin'deki Blasket Merkezi'nde çalışıyor. Köyün ortasında, bir harabenin, aile evinin önünde duruyor. Büyük Blasket onun için sadece tarih değil; ada, aile tarihinin bir parçası. "Ailemizden biri öldüğünde evde her zaman ateş yakarız." Oymalı isimler ve tarihlerle dolu duvarlar buna tanıklık ediyor: Mícheál, Peaidí, Máirtin, Team, Muiris—hepsinin adı Ní Chearna. İri kahverengi gözleri yaşlarla doluyor.

Muireann'ın ailesi de bu trajediden kurtulamadı. Büyük büyükbabasının oğlu, adada kimse hastalığı bilmediği ve nasıl tedavi edileceğini bilmediği için menenjitten öldü: "Büyük büyükbabam hep şöyle derdi: Seáinín'i öldüren menenjit değil, onu yüzüstü bırakan yetkililerdi." Büyük amcası sadece 24 yaşına kadar yaşadı; ölümü onlarca yıl önce gerçekleşti, ancak bu penceresiz, çatısız harabede geçmişin hayaletleri hâlâ yaşıyor.

Ní Chearna ailesinin yarısı 1950'lerin başında Springfield, Massachusetts'e göç etti. Muireann, "Büyükannem sebze ve bazen de balık pişirirdi" diye açıklıyor, solda şömine vardı. Üstünde ise balık ağları ve çamaşırlar kuruyordu. "Karşısında uyumak için de kullanılan bir kanepe vardı. Yan odada başka yataklar da vardı." Hepsi buydu.

"Bizim gibi insanlar artık olmayacak"

1953 yılına kadar ataları en ilkel koşullarda yaşadı. "Anakaradan tamamen kopuklardı. Bir doktora veya rahibe ihtiyaçları olduğunda, kıyıya kürek çekip en yakın kasabaya kilometrelerce yürümek zorundaydılar," diye açıklıyor Muireann. Ancak verimli adadan hayatta kalmak için yeterli miktarda toprak koparmayı başardılar. Üstelik daha da fazlası.

Dillerini ve hikâyelerini geliştirdiler: cesur deniz yolculukları ve avlar, kumar ve içki dolu ziyafetler, sevinç ve keder, balık avı başarısız olduğunda yaşanan büyük açlık, kayıp bir gemiden kıyıya vuran arzu edilen enkazı rüzgarla süpürdüğünde yaşanan şenlik ve şenlik. Saf İrlandaca konuşuyorlardı. Ve hikâyeleri o kadar iyi anlatıyorlardı ki, anakaradan gelen bilim insanları gelip onları, tıpkı ada dünyalarını sözlü olarak anlattıkları gibi, tarihlerini yazmaya teşvik ettiler. Tomás Ó Criomhthain önce İrlandaca yazmayı öğrenmek zorunda kaldı, çünkü 1830'da zorunlu eğitimin başlamasından bu yana İngilizce ulusal dil olmuştu. Topluluğun sonunu şöyle yazdığında öngörmüştü: "Halkın tuhaflıklarını kaydetmek için elimden gelenin en iyisini yaptım, çünkü artık bizim gibi insanlar olmayacak."

Büyük Blasket Adası'nın izole yapısı, yalnızca eski yaşam tarzının değil, aynı zamanda geleneklerin de İrlanda'nın diğer yerlerinden daha uzun süre hayatta kalmasını sağladı. En güzel İrlandaca Zümrüt Ada'da konuşuluyordu. 20. yüzyılda anakaradaki ilerleme Blasket'leri de yakaladığında, telefonlar, radyolar, hastaneler ve arabalar giderek daha fazla insan için sıradan hale geldiğinde, Blasket'te zaman durmuş gibiydi. Son ana kadar elektrik yoktu; sadece gaz lambaları ve mumlar ışık sağlıyordu. Isı, açık şöminedeki çim ateşinden geliyordu.

İrlanda yetkilileri tarafından onaylandı

1940'larda, ada sakinleri acil durumlar için bir telgraf bağlantısı aldı. Adanın son çocuğunun doğduğu 1947 yılında da durum aynıydı: "Fırtına yüzünden mahsur kaldık - tehlikedeyiz - yiyecek hiçbir şey kalmadı - yiyecek gönderin - Blaskets." Adanın merkezinde, en yüksek noktada bir sinyal kulübesinin kalıntıları bulunuyor. Adalıların yapı malzemesi olan kır taşları her tarafta. Burada dolaşan herkes bir tabelanın kalıntılarına rastlayacaktır. İkinci Dünya Savaşı sırasında, ada sakinleri, bombardıman uçaklarına ve alçaktan uçan uçaklara tarafsız bir ülke üzerinde olduklarını bildirmek için beyaz taşlara beş metre yüksekliğinde harflerle "EIRE" kelimesini yazıyorlardı.

Son 22 kişi, 17 Kasım 1953'te Atlantik'teki yeşil kayaları terk etti. İrlandalı yetkililer, resmen insanlık dışı yaşam koşulları nedeniyle adayı tahliye etmişti. On yıl önce, son öğretmen de ayrılmıştı. Blasket Adalıları her şeylerini yanlarında götürdüler: mobilyalar, ev eşyaları, aletler, hatta kapılar. Evlerini ve kültürlerini geride bıraktılar. Birçoğu Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. 2.000 deniz mili uzaklıktaki Kuzey Amerika, onlara İrlanda anakarasından daha yakın görünüyordu.

Zamanın durduğu bir ada

Blasket Adaları'nın tarihi boyunca çok fazla ot yetişmiş olsa da unutulmamış. Bugün, köyün kenarında misafir odalı dört yenilenmiş ev bulunuyor. Doğa severler geceyi burada geçirip kafede çay, çörek ve reçel sipariş edebilirler. Hâlâ elektrik yok ve cep telefonu çekimi hiç güvenilir değil.

Büyük Blasket'i ziyaret eden herkesi saran bu zamansızlık duygusudur. 100 yıl önce insanların gördükleri bugün (neredeyse) aynı görünüyor. Sanayi devrimi ve internetin, kültürel ve dini mücadelelerin , sıcak ve soğuk savaşların, geçmiş yüzyılların tüm dönüşümlerinin dokunmadığı bir ada. Adalılar, İrlandalıları gururlandıran ve bugün bile edebiyata ilham veren bir miras bıraktılar.

Yaklaşık üç saatlik bir bekleyişin ardından iskeleye geri dönmemiz gerekiyor. Kaptanımız botla bekliyor. Rüzgâr arttı. Daha sonra yelken açıp açamayacağını bile garanti edemiyor. Geçiş zorlu olabilir.